باسمه تعالی طرح اجمالی طرح فرهنگ
توصيفی اصطلاحات معرفت‌شناسی 1. عنوان طرح:
فرهنگ توصيفی اصطلاحات معرفت‌شناسی 2. ضرورت طرح: معرفت‌شناسی يکی از
رشته‌های فلسفی است که در چند دهة اخير رشد و گسترش بسياری را شاهد بوده است. اگر
چه مبدأ اوليّه اين رشته علمی جهان غرب بوده است، طرح و بررسی مسائل اين رشتة علمی
در فضای فرهنگ اسلامی زمينة توجّه فيلسوفان مسلمان به اين شاخة جديد علمی را فراهم
ساخته است و به اذعان بسياری از اساتيد علوم عقلی، علامه طباطبايي از پيشگامان طرح
و بررسی مسائل معرفت‌شناسی در فلسفة اسلامی می‌باشد. بی‌ترديد يکی از زمينه‌های
مهمّ در پيش‌رفت علمی توجّه به زيرساخت‌های تحقيق و پژوهش است که تدوين و تأليف
فرهنگ‌های تخصّصی يکی از اين زيرساخت‌هاست. فرهنگ‌های توصيفی در هر رشتة علمی نقش
کليدی در شناخت و آشنايي محقّقان آن رشته با اصطلاحات و نظام معنايي بر عهده
دارند. اگر در يک رشتة علمی اصطلاحات مهمّ و کليدی با معانی متفاوت به کار رود،
زمينه را برای سوء فهم و برداشت و در نتيجه سوء تفاهم ميان محقّقان آن رشته فراهم
می‌کند، ولی در صورتی که اصطلاحات علمی مذکور به گونه‌ای دقيق و بر اساس منابع دست
اوّل آن رشته تدوين و توصيف گردد، علاوه بر جلوگيری از سوء تفاهم‌ها، زمينة گسترش
و بسط آن دانش را فراهم خواهد ساخت. امروزه به رغم گسترشی که در رشتة معرفت‌شناسی
شاهد هستيم، هم چنان نياز به تأليف يک فرهنگ توصيفی در زمينة اصطلاحات معرفت‌شناختی
احساس می‌شود. بسياری از محقّقان علاقمند به مباحث معرفت‌شناسی هنگامی که به متون
و منابع اين رشته مراجعه می‌کنند، با نوعی تکثّر و اختلاف در کاربرد اين اصطلاحات
مواجه می‌شوند. همين امر می‌تواند به منزلة يکی از عوامل روی‌گردانی محقّقان از
اين رشته گردد. از اين رو به نظر می‌رسد نگارش فرهنگ توصيفی معرفت‌شناسی امری
بايسته و ضروری است. 3. اهداف طرح: هدف از نگارش فرهنگ
توصيفی اصطلاحات معرفت‌شناسی عبارت است از: 1. تنظيم و انسجام‌بخشی
به کاربرد اصطلاحات تخصّصی در حوزة معرفت‌شناسی 2. فراهم‌سازی منبع
مرجع در زمينة معرفی اصطلاحات معرفت‌شناسی 3. بسط و گسترش
آموزه‌های فلسفة اسلامی از راه تأليف فرهنگ توصيفی اصطلاحات 4. پيشينة تحقيق: اصولاً توجّه به تأليف فرهنگ‌های توصيفی در
رشته‌های مختلف علمی مورد توجّه و تأکيد محقّقان آن رشته بوده است. در زمينة نگارش
فرهنگ توصيفی در شاخه‌های مختلف فلسفی کتاب‌هايي منتشر شده است. از جمله موارد
مشابه می‌توان به فرهنگ توصيفی فلسفه اخلاق (انگليسی – فارسی) اشاره کرد که از
سوی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ايران و با همکاری انتشارات هرمس منتشر شده است. از
ديگر آثار مشابه می‌توان به فرهنگ اصطللاحات فلسفی نوشتة دکتر سيد جعفر سجادی
اشاره کرد. با بررسی‌های
انجام شده مشخص گرديد که در زمينة اصطلاحات فلسفی فرهنگ‌های مختلفی تدوين شده است
که با مراجعه به فهرست واژگان آن‌ها با پاره‌ای از اصطلاحات معرفت‌شناختی مواجه می‌شويم.
ولی اولاً اين منابع تنها تعداد اندکی از اصطلاحات معرفت‌شناسی را شامل می‌گردد و
در اين فرهنگ‌ها دربارة بسياری از اصطلاحات معرفت‌شناسی ذکری به ميان نيامده است.
افزون بر اين، با توجّه به اين که عمر برخی از اين فرهنگ‌ها به بيش از سه دهه می‌رسد
در حالی که رشد و گسترشی که دانش معرفت‌شناسی در سال‌های اخير به خود شاهد بوده
است، بسياری از اصطلاحات معرفت‌شناسی در اين دسته از فرهنگ‌ها مطرح نشده است. 5. مفاهيم اساسی: أ - فرهنگ توصيفی مقصود از «فرهنگ»
کتاب مرجعی است که مفاهيم و اصطلاحات مربوط به يک قلمرو را بيان می‌کند. در برخی
از اين منابع، تنها به ذکر «معادل معنايي» اصطلاح بسنده می‌شود، و در برخی ديگر
معادل اصطلاح در زبان‌های ديگر و عمدتاً زبان انگليسی ذکر می‌شود. اما در فرهنگ
توصيفی، در ضمن يک يا چند بند به توضيح اصطلاح علمی بر اساس متون و منابع دسته اول
رشتة علمی مربوط پرداخته می‌شود. ب – معرفت‌شناسی مقصود از معرفت‌شناسی
شاخه‌ای از دانش فلسفه است که به بررسی چيستی، منابع، ابزار و ارزش معرفت می‌پردازد.
اگر چه فيلسوفان مسلمان به صورت مستقلّ به بررسی مباحث معرفت‌شناختی نپرداخته‌اند
در مطاوی آثار آنان مطالب زيادی در اين زمينة به چشم می‌خورد. برای مثال بخش نخست
از کتاب نقد المحصّل محقق طوسی مشتمل بر امّهات مباحث معرفت‌شناسی است. در دورة
اخير علامه طباطبايي (ره) به صورت گسترده به طرح و بررسی مباحث معرفت‌شناسی با
توجّه به انديشة متفکّران غربی پرداخته است. کتاب اصول فلسفه و روش رئاليسم از
جمله مهمّ‌ترين آثار در اين زمينه به شمار می‌رود. |